Dora


W lutym 1945 r., w ramach ewakuacji więźniów Konzentrationslager Groß-Rosen przed nadchodzącą Armią Czerwoną, Jan Chełmicki został przetransportowany do Konzentrationslager Mittelbau-Dora (niemiecki obóz koncentracyjny, założony w pobliżu Nordhausen), będący podobozem Konzentrationslager Buchenwald do którego trafił 11.02.1945 r. i otrzymał numer obozowy 111223. Komendantem obozu był w tym czasie SS Sturmbannführer Richard Baer. Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/31/Richard_Baer.jpg, 08.12.2019 r, godz. 16.33.

Mapa nazistowskiego obozu koncentracyjnego Dora-Mittelbau w Nordhausen (Turyngia, Niemcy).
1 - Zarząd obozu; 2 - Oddział polityczny; 3 - Krematorium; 4 - Łaźnia; 5 - Kino; 6 - Pralnia; 7 - Kuchnia; 8 - Magazyn żywności; 9 - Kantyna obozowa; 10 - Więzienie obozowe - bunkier; 11 - Dom publiczny (puff); 12 - Warsztaty; 13 - Kancelaria; 14 - Szpital obozowy (rewir); 15 - Plac apelowy; 16 - Boisko sportowe; 17 - Psiarnia; 18 - Sztolnia B; 19 - Sztolnia A (niewidoczna na mapie); 20 - Wieże wartownicze; 21 - Kolejka wąskotorowa; 22 - Ogrodzenie z drutu kolczastego pod napięciem; 23 - Ogrodzenie z drutu kolczastego; 24 - Obóz SS; 25 - Komendantura. Źródło: https://www.majdanek.com.pl/obozy/kl_mittelbau_dora.html
Obóz Mittelbau-Dora miał charakter międzynarodowy. Osadzeni w nim więźniowie pochodzili ze wszystkich okupowanych w czasie wojny przez Niemcy krajów. Najliczniej reprezentowani byli w społeczności obozowej więźniowie z Polski i Związku Radzieckiego. Zajmując dolne szczeble w rasistowskiej hierarchii SS padali ofiarami szczególnych szykan i znęcania się ze strony esesmanów i niemieckich kapo. Realizacja licznych projektów budowlanych sprawiała, że konglomerat obozów (Lagerkosmos) w południowym Harzu w ciągu 1944 r. stale się rozrastał. Jednocześnie administracja KL Buchenwald coraz bardziej traciła orientację w sytuacji obozów w południowym Harzu, sukcesywnie łączących się w samodzielny kompleks obozowy. Już w czerwcu 1944 r. obóz Dora otrzymał nazwę "Mittelbau I", a okoliczne obozy administracja SS połączyła nazwą "Mittelbau II".

Lista więźniów sporządzona przez Vaffen SS Konzentrationslager Mittelbau z dnia 11.02.1945 r., potwierdzająca przybycie Jana Chełmickiego do KL Mittelbau-Dora (poz. 343). Należy zwrócić uwagę, że na zestwieniu widnieje błąd w nazwie miejscowości urodzenia - zamiast Güsen, winno być Gniezno, ponadto imię i nazwisko zostało zniemczone na Johann Chelmicki.

Źródło: zbiory własne.

Jak wynika z korepondencji z 25.04.2019 r. prowadzonej z Dr. Regine Heubaum Wissenschaftliche Mitarbeiterin Archiv Stiftung Gedenkstätten Buchenwald und Mittelbau-Dora, w dokumentacji którą dysponuje fundacja nie ma wzmianki, aby Jan Chełmicki przebywając Konzentrationslager Mittelbau-Dora, wykonywał pracę przymusową. Potwierdzonym jest, że przebywał w obozie głównym. W zapisach archiwalnych nie ma żadnej wzmianki, aby wysłał list do rodziny.

Pliki osobiste - Obóz koncentracyjny Mittelbau (Dora). Kod referencyjny 01012702 oS Liczba dokumentów 164140 Podjednostka zawierajaca indywidualną dokumentację z obozu koncentracyjnego Mittelbau (Dora), utworzoną przez ITS* i umieszczoną w aktach osobowych. Pierwszą stroną każdego zestawu jest koperta, która zawiera dane osobowe oraz listę typów dokumentów zawartych w pliku w tym przypadku, kartę rejestracyjną szpitala Konzentrationslager Mittelbau-Dora. * ITS - International Tracing Service (Międzynarodowa Służba Poszukiwań)
Koperta osobowa utworzona przez International Tracing Service.

Źródło: https://collections.arolsen-archives.org/en/search/people/2570560/?p=1&s=Che%C5%82micki&s_lastName=asc

Karta rejestracyjna szpitala obozowego (rewiru) Konzentrationslager Mittelbau-Dora. Z zapisów karty jedoznacznie wynika, że Jan Chełmicki zmarł 13.03.1945 r. Według informacji "SS" przyczyną śmierci był „Enterocolitis” (skrót „Ent.col.”), czyli zapalenie jelit.

Źródło: https://collections.arolsen-archives.org/en/search/people/2570560/?p=1&s=Che%C5%82micki&s_lastName=asc

Zarys historyczny obozu.
Kiedy pod koniec stycznia 1945 r. do południowego Herzu zaczęły przybywać transporty wyczerpanych i chorych, a nierzadko martwych już więźniów z rozwiązywanych obozów Auschwitz i Groß-Rosen, a liczba chorych, w obozach Mittelbau gwałtownie wzrosła, administracja SS przekształciła Boelcke-Kaserne (Koszary Boelcke) w centralny obóz dla chorych i umierających kompleksu Mittelbau. Od przybycia w połowie lutego 1945 r. ponad 3500, przeważnie całkowicie wyczerpanych i chorych więźniów z obozu Groß-Rosen coraz większa część więźniów obozu, nawet według kryteriów SS, nie mogła już być wykorzystana do pracy. W końcu obóz pomieścił tysiące umierających więźniów, którzy - pozostawieni sami sobie - wegetowali na betonowych posadzkach hal garażowych, umierając codziennie dziesiątkami, a później nawet setkami. W obozie, który istniał jedynie 3 miesiące, zmarło ogółem około 3000 ludzi. Źródło: "Obóz koncentracyjny Mittelbau-Dora. Miejsce kaźni Polaków", Karsten Uhl, Jens-Christian Wagner, str. 25.

Wyciąg z rejestru zmarłych. Kolumna "Bkg" zawiera oznaczenie numeru bloku (116) w którym zmarł Jan Chełmicki (Lfd Nr 7533). (skrót Lfd oznacza liczbę porządkową)

Źródło: zbiory własne.

Lista Polaków zmarłych w KL Dora w okresie od 10 sierpnia 1943 r. do 3 kwietnia 1945 r. Numer obozowy 11223 - Chełmicki Jan.

Źródło: zbiory własne.

Czasy współczesne - miejsce pamięci.
Obok cmentarza na ulicy Stresemannring znajduje się duże miejsce pamięci ofiar II wojny światowej, upamiętniające ponad 20 000 robotników przymusowych różnych narodowości, którzy zginęli w obozie koncentracyjnym „Mittelbau”.  Grób masowy w formie dużego obszaru zielonego z osadzonymi w ziemi małymi symbolicznymi kamieniami bez napisów rozciąga się w górę zbocza. Na górze wzniesiono betonowy pomnik, którego trójkątny kształt przypomina trójkąt więźniarski. Na ścianach znajdują się szklane panele, na których odczytać można informacje o historii miejsca oraz fragmenty wypowiedzi byłych więźniów, wśród nich także polskich. Na tym cmentarzu honorowym pochowano ponad 1600 ofiar dwóch obozów koncentracyjnych \u201dBoelcke-Kaserne\u201d i \u201dMittelbau\u201d. Tożsamość większości zmarłych jest nieznana. Nazwiska 270 zidentyfikowanych więźniów obozu koncentracyjnego, którzy zostali pochowani w tym miejscu, można odczytać na jednej z tablic. Wśród nich są również Polacy. Nordhausen, Turyngia Stresemannring 50 99734 Nordhausen GPS: 51.49674,10.81722

Miejsce pamięci ofiar II wojny światowej oddalone jest od pozostałości obozu „Mittelbau” o około 8 km.