Służba w wojsku


Jak stanowi Wyciąg z rejestru mieszkańców miasta Gniezna, sporządzony 8.03.1948 r., Jan Chełmicki był dwukrotnie wcielany do wojska: - pierwszy raz od 5.09.1916 r. do 2.12.1918 r. - drugi raz od ??.06.1920 r. do 7.03.1924 r.
Źródło: zbiory własne.

Pierwsze wcielenie do wojska miało miejsce w okresie, kiedy ziemie dawnej Rzeczypospolitej zajęte zostały w wyniku rozbiorów przez Królestwo Prus (III rozbiór Polski). Tym samym Jan Chełmicki służył w szeregach oddziałów pruskich. Analiza archiwaliów wskazuje na poniższy przydział: Armia Cesarstwa Niemieckiego 6. Pommersches Infanterie-Regiment Nr 49 tj. 6. Pułk Piechoty Województwa Pomorskiego i 49. Rzeszy Niemieckiej Uproszczone tłumaczenie: 49 Pułk Piechoty (6 Pomorski) Landwehr Battalion Gnesen Garnizon: Gnesen (Gniezno)

Sztandar 6. Pommersches Infanterie-Regiment Nr 49. Źródło: https://sites.google.com/site/polognepolandpolska19001914, 06.12.2020 r., godz. 19.15.

Koszary 6. Pommersches Infanterie-Regiment Nr 49 przy ulicy Kasernerstrasse w Gnesen (Gniezno)
(od 1919 do 1939 ul. Koszarowa, obecnie Jana III Sobieskiego)

Pocztówka z około 1914 roku.		Pocztówka z około 1918 roku.

Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:6._Pommersches_Infanterie-Regiment_Nr._49, 20.12.2020 r., godz. 16.02.


Źródło: https://polska-org.pl/foto/7783/ul_Jana_III_Sobieskiego_Gniezno_7783827.jpg, 20.12.2020 r., godz. 16.00.		Źródło: https://ciekawegniezno.blogspot.com/2015/10/historia-polski-zapisana-w-jednym.html, 20.12.2020 r., godz. 16.00.

Obecny wygląd budynku koszar przy ul. Jana III Sobieskiego w Gnieźnie. Zdjęcie wykonane 26.12.2020 r.


Źródło: zbiory własne.

Schematyczne przedstawienie kolorystyczne umundurowania pomorskiego i zachodnio-pruskiego pułku piechoty nr 42, 49, 54, 129, 140, 149 oraz pułku fizylierów nr 34: niebieska tunika, czerwone mankiety brandenburskie, białe naramienniki z czerwonymi numerami, żółta linia orzeł na pikelhaubie. 1890 r. Źródło: Mundury armii niemieckiej, panel 5, Ruhl, Lipsk 1890. Autor Moritz Ruhl
W latach 1907-1910 wprowadzono nowe przepisy. Mundur z 1907 r. szyty był z sukna wełnianego, w barwie ochronnej, znanej jako feldgrau. Ten „polowo-szary” kamuflaż zastąpił używany wcześniej kolor ciemno-niebieski (tzw. dunkelblau). Zaskoczenie, jakie przyniosła przeciągająca się Wielka Wojna i szybkie wyczerpywanie się zasobów doprowadziły do sytuacji, w której armia niemiecka musiała dokonać kilku zmian w regulaminie m. in. zrezygnowano z taśm do regulacji w talii oraz ujednolicono podszewkę do jednego, szarego koloru. Mundur wzoru znanego jako M1915/1916 szyty był z ciemniejszego sukna o nieco gorszej jakości i to prawdopodobnie w takim wzorze munduru Jan Chełmicki pełnił służbę w Armia Cesarstwa Niemieckiego.

Nieznany żołnierz Armii Cesarstwa Niemieckiego w umundurowaniu M1915/1916-1918 r. Źródło: https://historia.org.pl/2017/08/25/mundury-wielkiej-wojny-niemcy/, 17.12.2020 r., godz. 18.42.

Struktura organizacyjna przynależności 1914-1918. - 1 Armia - II Korpus Armii (Okręg Pomorze, siedziba dowództwa Szczecin) - 4 Dywizja Piechoty - 6 Pomorski Pułk Piechoty 49 - 8 Brygada Piechoty Przez krótki czas pod koniec I wojny światowej Jan Chełmicki walczył na froncie francuskim. Niestety archiwa dotyczące Armii Pruskiej spłonęły w 1945 r. w Dreźnie. Tym samym do chwili obecnej nie udało się ustalić szczegółów dotyczących udziału w walkach zbrojnych. Poniżej dostępny jest wykaz kampanii, potyczek itp. 4 Dywizji Piechoty od momentu wcielenia Jana Chełmickiego do wojska tj. 5.09.1916 r., aż do momentu wypisu tj. 02.12.1918 r. Bardzo prawdopodbnym jest, że brał udział w którejś z nich. 1916 09.09.1916 - 11.03.1917: Walki pozycyjne przed Verdun (Francja) 15.12.1916 - 16.12.1916: Walka w pobliżu Louvemont i Bezonvaux (Francja) 1917 15.03.1917 - 05.04.1917: Walka w okopach na Aisne (Francja) 06.04.1917 - 27.05.1917: Podwójna bitwa Aisne-Champagne (Francja) 28.05.1917 - 30.10.1917: Walka w okopach w pobliżu Reims (Francja) 11.01.1917 - 25.11.1917: Bitwa o Flandrię (Belgia) 26.11.1917 - 31.12.1917: Wojna okopowa we Flandrii i Artois (Belgia i Francja) 1918 01.01.1918 - 13.03.1918: Walka w okopach we Flandrii i Artois (Belgia i Francja) 13.03.1918 - 20.03.1918: Walka w okopach w Artois i udział w „Wielkiej Bitwie o Francję” (Francja) 21.03.1918 - 06.04.1918: Wielka bitwa we Francji (Francja) 21.03.1918 - 23.03.1918: przełomowa bitwa Monchy-Cambrai (Francja) 24.03.1918 - 25.03.1918: Bitwa pod Bapaume (Francja) 07.04.1918 - 11.04.1918: Walka między Arras i Albertem (Francja) 12.04.1918 - 30.04.1918: wojna okopowa we Flandrii i Artois (Belgia i Francja) 12.04.1918 - 18.04.1918: Bitwa pod Armentières (Francja) 01.05.1918 - 04.18.1918: Walka w okopach we francuskiej Flandrii i Artois (Belgia i Francja) 08.05.1918 - 09.06.1918: Walka przed frontem Ypres-La Bassée (Francja) 07.09.1918 - 14.10.1918: Walka na froncie Armentières-Lens (Francja) 15.10.1918 - 04.11.1918: Walki przed i w pozycji Hermanna 05.11.1918 - 11.11.1918: walka przed pozycją Antwerp-Maas 12.11.1918: Ewakuacja z okupowanego terytorium i wymarsz do domu.

Geschichte des 6. Pommerschen Infanterie-Regiments Nr. 49 / bearb. von der Gründung bis zum Jahre 1870 durch Rudolph, vom Feldzuge 1870/71 bis zum Jahre 1910 durch Seydel tłum. „Historia 6 Pomorskiego Pułku Piechoty nr 49” (od założenia do 1870 przez Rudolpha, od kampanii 1870/71 do 1910 przez Seydel). Berlin 1910

Drugie wcielenie do wojska to ?.06.1920 r. oraz czynny udział w walce z bolszewikami.

Rozkazem Dowództwa Głównego z dnia 6 marca 1919 r. sformowany został na froncie północnym 4 pułk strzelców Wielkopolskich. Powstał on z oddziałów walczących z okolic Gniezna, Wągrowca i Wrześni. W jego szeregach znalazł się również Jan Chełmicki. 7 stycznia 1920 r., 4 pułk strzelców Wielkopolskich przemianowany został na 58 pułk piechoty Wielkopolskiej, a jego siedzibą stały się budynki byłego 6 Pułk Grenadierów im. Hrabiego Kleista von Nollendorfa przy ul. Szylinga w Poznaniu. Od nazwy z okresu powstania wielkopolskiego – 4 pułk strzelców Wielkopolskich oraz odznaki specjalnej noszonej na kołnierzu w postaci arabskiej „4” pułk i żołnierze pułku byli powszechnie zwani „czwartakami”. Nieoficjalnym patronem pułku był Bolesław Chrobry. Stąd często posługiwano się nazwą 58 pułk Piechoty Wielkopolskiej Króla Bolesława Chrobrego. Na początku lat 20. zabudowania w kwartale ulic Kraszewskiego, Bukowska, Polna i Patrona Jackowskiego nazwano koszarami Mieczysława, a budynki 58. Pułku Piechoty - Koszarami Bolesława, które stały się tymczasowym domem Jana Chełmickiego. Źródło: zbiory własne

Oznaka pamiątkowa 58 pp. (kopia) ustanowiona 18 maja 1929 roku przez Ministra Spraw Wojskowych Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego. Odznaka oficerska Odznaka żołnierska Źródło: zbiory własne. "Zarys historji wojennej 58-go pułku piechoty wielkopolskiej" Warszawa 1928 r.

Jan Chełmicki pełniąc służbę Wojsku Polskim otrzymał stopień plutonowego. Naramiennik oraz rogatywka oznaczone zgodnie z Przepisami ubioru polowego Wojsk Polskich r. 1919.

Zgodnie z zapisami dokumentu potwierdzającego zawarcie związku małżeńskiego pomiędzy Janem Chełmickim, a Heleną Olszanowską, sporządzonym 17.01.1922 r. przez Urząd Stanu Cywilnego w Poznaniu, pełniąc służbę wojskową w Poznaniu mieszkał w "Koszarach Bolesława". Źródło: zbiory własne. Kartoteka ewidencji ludności 1870-1931 ze zbiorów Archiwum Państwowego w Poznaniu doprecyzowuje powyższy zapis wskazując, że była to ulica Bukowska 38.
Źródło: Plan Stołecznego Miasta Poznania - część zachodnia - 1923 rok.

Dawne koszary 6. Pułku Grendierów w Poznaniu (obecna ul. Szylinga i Bukowska), późniejsze koszary 57 i 58 pułku piechoty.


Źródło: https://www.festfyrtel.pl/catalogue.php?r=j&c=gr&p=2, 08.12.2020 , godz. 14.53.

Obecny wygląd Koszar Bolesława przy ul. Bukowskiej w Poznaniu. Zdjęcie wykonane 14.12.2020 r.
Źródło: zbiory własne.

Przyznane odznaczenia wojskowe

Na przestrzeni lat Jan Chełmicki wyróżniony został dwoma odznaczeniami: Pierwszym była "Odznaka Pamiątkowa Wojsk Wielkopolskich", ustanowiona 14 marca 1920 r. i zatwierdzona Rozporządzeniem Ministerstwa Spraw Wojskowych z dnia 14 maja 1920 r. Stanowiła nagrodę „…dla upamiętnienia zbrojnego odruchu narodowego celem zrzucenia znienawidzonego jarzma pruskiego, i połączenia się z Macierzą, oraz okresu organizacji i działalności Wojsk Wielkopolskich…”. Wprawdzie zatwierdzenie odznaki nastąpiło 14 marca 1920, ale w związku z działaniami wojennymi na wschodzie realizacja projektu nastąpiła dopiero na początku 1921. Odznaka jest do dzisiaj jednym z najważniejszych, obok Wielkopolskiego Krzyża Powstańczego, symboli Powstania Wielkopolskiego 1918-1919. Przypomina nieżyjących już bohaterów walk o odzyskanie niepodległości oraz ideę ducha walki o zniesienie zaboru pruskiego. Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Odznaka_Pami%C4%85tkowa_Wojsk_Wielkopolskich, 18.08.2021 r., godz. 10.00. Przykładowy patent odznaki pamiątkowej Wojsk Wielkopolskich Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Odznaka_Pami%C4%85tkowa_Wojsk_Wielkopolskich#/media/Plik:Patent_odznaki_Wojsk_Wlkp_1921_SKossecki.jpg, 20.08.2021 r.. Źródło: zbiory własne Odznaka przyznawana była osobom walczącym w oddziałach wielkopolskich, pomiędzy 27 grudnia 1918 r. a 21 sierpnia 1919 r.

Drugim odznaczeniem był "Krzyż Walecznych 1920".
Źródło: zbiory własne Krzyż Walecznych został ustanowiony rozporządzeniem Rady Obrony Państwa z dnia 11 sierpnia 1920 roku ...celem nagrodzenia czynów męstwa i odwagi, wykazanych w boju... przez oficerów, podoficerów i szeregowców. Początkowo miał być nadawany za czyny dokonane po wskrzeszeniu niepodległego państwa, tj. po 11 listopada 1918 roku, lecz później nagradzano także za czyny wcześniejsze. Wyłączne prawo do nadawania krzyża przyznano Naczelnemu Wodzowi, ale ten rozkazem z 20 września 1920 roku nakazał jedynie konieczność zatwierdzania nadań. Ostatecznie odznaczano nim za czyny bojowe dokonane w okresie wojny 1918-1920, za walki w Legionach Polskich, w korpusach i formacjach tworzonych w Rosji i Francji oraz za walki w powstaniach wielkopolskim, śląskich i za działalność w Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) na obszarach okupowanych. Wielu uznaje za datę rozpoczęcia nadań Krzyża dzień 8 października 1920 roku. Dane z 1923 roku określały ilość udekorowanych KW na ok. 40 000 osób, zaś przyznanych im krzyży na 55 000 (jedna osoba mogła otrzymać więcej niż jeden KW). Po zamknięciu nadań liczbę krzyży szacowano na 60 000 łącznie z wielokrotnymi. Te dane dotyczą okresu do 1939 roku.